با هم بودن لذت بخش تر از جدا بودن ما انسانیم زندگی را زیبا کنیم | |||
امروزه همه جا از فواید مواد آنتی اکسیدانی، از پیشگیری
بیماری های قلبی گرفته تا کاهش آسیب مغز و چشم ها صحبت می شود. آنتی اکسیدان ها جلوی عمل رادیکال های آزاد را که موادی فعال و ویرانگر هستند، می گیرند و آنها را خنثی می کنند.
تولید رادیکال های آزاد، مسئله ای طبیعی است و در طی عمل تنفس به وجود می آید. رادیکال های آزاد تعدادی اتم تک الکترونی هستند و در حین واکنش اکسیژن با بعضی مولکول ها تولید می شوند. اگر بطور ناگهانی تعداد زیادی رادیکال آزاد در بدن تولید شود، باعث می شود یک سری واکنش هایی خاص پشت سر هم شروع شوند.
در حالت عادی ، سیستم دفاعی بدن این رادیکال های آزاد را خنثی و بی ضرر می کند. اما عوامل مخرب محیطی مثل اشعه ماوراء بنفش، الکل و آلودگی های محیط باعث می شوند بدن نتواند با این رادیکال های آزاد مبارزه کند. در نتیجه ساختمان و عمل سلول های بدنی توسط رادیکال های آزاد تخریب شده و منجر به بروز پیری زودرس و بیماری هایی مانند سرطان و بیماری قلبی می شوند.
رادیکال های آزاد با بعضی قسمت های سلول مثل DNA و غشای سلولی واکنش نشان داده و باعث تخریب عمل سلول یا حتی مرگ آنها می شود. در این حالت این رادیکال ها برای سلامتی بدن مضرّ و خطرناک هستند.
برای جلوگیری از عمل این اتم ها، بدن باید دارای یک سد دفاعی از آنتی اکسیدان ها باشد. آنتی اکسیدان ها مولکول هایی هستند که جلوی عمل رادیکال های آزاد را گرفته و مانع از تخریب سلول های حیاتی بدن می شوند. جلوگیری از تخریب سلولی باعث جلوگیری از بروز بیماری هایی مانند
سرطان ، بیماری قلبی – عروقی ، پیرشدن پوست و ... می شود.
مصرف بیشتر آنتی اکسیدان ها زمینه ای را فراهم می کنند که بدن به راحتی رادیکال های آزاد مضر را از بین ببرد. در تصویر بالا اشکال مثلثی شکل قرمز رادیکال های آزاد را نشان می دهند که به سلول های بدن حمله می کنند و دایره های های سبز و آبی و نارنجی ویتامین های آنتی اکسیدان ها هستند که مانند یک سد از بدن در برابر رادیکال های آزاد محافظت می کنند.
بیشتر از 4000 ترکیب آنتی اکسیدانی در غذاها وجود دارند. ولی بیش از همه ویتامین های E و C و بتاکاروتن و نیز ماده معدنی سلنیم مهم هستند.
بیشتر افراد تصور می کنند منظور از دریافت آنتی اکسیدان بیشتر، مصرف مکمل ها است. اما باید بدانید که فقط مکمل های خوراکی آنتی اکسیدان ندارند ، بلکه میوه ها، سبزی ها و
غلات سبوس دار دارای آنتی اکسیدان بیشتری هستند. چرا؟
زیرا این غذاها غیر از آنتی اکسیدان خاص ( مثلاً ویتامین C ) دارای موادمغذی و آنتی اکسیدان های دیگری نیز هستند ، بنابراین بهتر از مکمل ها از بدن شما محافظت می کنند. شما باید این آنتی اکسیدان ها را به مقدار کافی و به شکل صحیح دریافت کنید.
اگر چه سیستم های آنزیمی متعددی برای خنثی کردن رادیکال های آزاد در بدن وجود دارد، ولی آنتی اکسیدان های اصلی ویتامین های E، C و بتاکاروتن هستند. سلنیم نیز بعنوان یک ماده ی معدنی نقش آنتی اکسیدانی مهمی دارد. بدن قادر به تولید این ویتامین ها و ماده ی معدنی نیست ، بنابراین بایستی از طریق غذا آنها را دریافت کرد.
1- ویتامین C: نام دیگر این ویتامین، اسید اسکوربیک است که محلول در آب است و در تمامی مایعات بدن وجود دارد، به همین دلیل یکی از اولین خطوط دفاعی بدن است. ولی نمی تواند در بدن ذخیره شود، بنابراین باید به طور منظم و پیوسته میوه و سبزی مصرف کرد. نیاز روزانه آن 60 میلی گرم است. دریافت ویتامین C به مقدار بیش از 2000 میلی گرم در روز در بعضی افراد، اثرات جانبی مضری مثل ایجاد سنگ کلیه ، تهوع و اسهال دارد.
مهم ترین منابع آن عبارتتد از : مرکبات، فلفل سبز،
کلم بروکلی ، سبزیجات برگی شکل سبز، کیوی ، کلم ، طالبی ، توت فرنگی ، اسفناج و سیب زمینی .
2- ویتامین E : ویتامینی محلول در چربی است که همراه با چربی ها در کبد و سایر بافت های بدن ذخیره می شود. ویتامین E اثرات مهمی در بدن دارد مثل تأخیر در پیری سلول ها و درمان آفتاب سوختگی . نیاز روزانه آن در مردان 15 واحد بین المللی و در زنان 12 واحد بین المللی است.
منابع غذایی مهم ویتامین E : روغن های گیاهی ، جوانه گندم ،
آجیل ، دانه ها ، غلات سبوس دار، سبزیجات برگی شکل سبز.
3- بتاکاروتن : پیش ساز ویتامین A است که در بدن تبدیل به ویتامین A می شود . بررسی بیش از 600 کاروتنوئید مختلف نشان داده است که بتاکاروتن ( یکی از کاروتنوئیدهای مهم ) سبزی ها و میوه های سبز، زرد و نارنجی را از تخریب ناشی از اشعه خورشید حفظ می کند.
بنابراین تصور می شود چنین اثری را نیز در بدن داشته باشد. مقدار معینی برای دریافت آن وجود ندارد.
هویج ، کدو حلوایی ، کلم بروکلی، سیب زمینی شیرین،اسفناج، گوجه فرنگی ، انواع کلم مثل کلم بروکلی ، طالبی ، هلو و زردآلو منابع غنی بتاکاروتن هستند.
* نکته :
ویتامین A نقش آنتی اکسیدانی ندارد و دریافت مقادیر بالای آن برای بدن مسمومیت زا و خطرناک است.
4- سلنیم : این ماده معدنی مانع تخریب سلول های بدن توسط مواد اکسیژن دار می شود، بنابراین از بروز سرطان جلوگیری می کند. بهتر است سلنیم لازم را از طریق مواد غذایی دریافت کنید، زیرا دریافت مقادیر بالای سلنیم از طریق مکمل ها برای بدن، سمی و خطرناک است.
بهترین منابع غذایی شامل :
ماهی ، گوشت قرمز، غلات، حبوبات ، تخم مرغ ، مرغ و سیر است. سبزی هایی که در خاک های غنی از سلنیم، رشد می کنند، نیز منبع خوبی از سلنیم هستند.
بررسی ها نشان داده افرادی که روزانه مقادیر زیادی میوه و سبزی مصرف می کنند ، کمتر دچار
سرطان می شوند. این موضوع نشان می دهد برنامه غذایی آنها موادی دارد که از بدنشان در برابر سرطان محافظت می کنند که احتمالاً این مواد همان " آنتی اکسیدان ها " هستند. مطالعات ثابت کرده که دریافت آنتی اکسیدان ها بصورت مکمل های خوراکی خطر بروز سرطان را کاهش می دهد. البته یک بررسی نشان داد مردان سیگاری که آنتی اکسیدان مصرف کرده بودند ، بیشتر از مردان غیرسیگاری دچار سرطان ریه شده بودند. هر چند که دقیقاً مشخص نیست که آیا این مسئله در اثر مصرف آنتی اکسیدان ها بوده یا خیر، ولی نشان می دهد که حتی آنتی اکسیدان ها هم تحت شرایط خاصی برای سلامتی بدن مضر هستند.
آنتی اکسیدان ها فرآیند پیر شدن سلول های بدن ( پیری
پوست ) را کند می سازند و از سکته و بیماری های قلبی پیشگیری می کنند. بهترین توصیه ی ما به شما این است که روزانه 5 واحد سبزی و 4 واحد میوه مصرف کنید.
هر واحد سبزی معادل یک لیوان سبزی خام یا نصف لیوان سبزی پخته است. یک واحد میوه معادل یک عدد میوه متوسط یا نصف لیوان کمپوت میوه یا آبمیوه است.
برای اکثر ما،بدست آوردن تعادل در زندگی یک امر بسیار حیاتی و مهم است و جنبه های مختلف زندگی نظیر فعالیت های درسی،ورزشی،شغلی،اجتماعی و...را در بر می گیرد.ایجاد تعادل در تغذیه نیز به همین ترتیب است.برای اینکه بدن خود را در بهترین وضعیت حفظ کنید لازم است که نوع و زمان مصرف مواد غذایی را به دقت تنظیم نمایید.یک رژیم غذایی متعادل به معنا مصرف مواد مختلف برای اشخاص مختلف است.یک رژیم غذایی خاص لزوماً برای همه افراد مناسب نیست ولی صرف نظر از سن یا سطح فعالیت برای تغذیه مناسب سه اصل کلی وجود دارد:تعادل ، تنوع و میانه روی
تعادلبدست آوردن تعادل دو حیطه را در بر می گیرد.نخست آنکه شما باید مابین مقدار کالری دریافتی و میزان کالری که می سوزانید تعادل برقرار کنید به عنوان نمونه یک دختر شانزده ساله ممکن است در فعایلت روزمره تنها نیاز به 1800 کالری داشته باشد اگر این فرد در یک تیم بسکتبال نیز بازی کند ممکن است نیازش تا 2400 کالری در روز افزایش یابد.برای ثابت نگه داشتن وزن این ورزشکار باید به طور متوسط 2400 کالری در روز مصرف نماید.دوم آنکه لازم است دریافت مواد غذایی انرژی زا یعنی کربوهیدراتها،پروتئین و چربی را متعادل سازد.حدود 50 تا60 درصد کالری شما باید از کربوهیدراتها،12 تا 20 درصد از پروتئین و 20 تا 25 درصد از چربی تأمین شود.تنوعبرای اینکه بدن شما سالم بماند نیاز به مواد غذایی بسیار متفاوتی دارد و بهترین راه برای اینکه اطمینان بیابید تمام مواد غذایی مورد نیازتان تأمین شده،مصرف مواد غذایی متنوع است.هر گروه غذایی تأمین کننده مواد غذایی خاص است و هر غذای خاص ترکیب منحصر به فردی از مواد مغذی دارد. به عنوان مثال:فراورده های لبنی پروتئین و کلسیم را فراهم می سازد.فراورده های گوشتی آهن،روی و پروتئین را فراهم میکند.غلات دارای کربوهیدرات و ویتامین های خانواده B فراوان است.میوه جات و سبزیجات حاوی ویتامین های C و A و تعدادی از عناتصر معدنیم کم یاب هستند . اگر یکی از گروه های غذایی را از وعده های غذایی خود حذف کنید در واقع آن دسته از مواد غذایی را که توسط آن گروه تامین می شود از دست داده اید و خطر پیدایش عدم تعادل و عدم کیفایت مواد مغذی وجود دارد. این امر می تواند به کاهش کارآیی و مشکلات احتمالی طو لانی مدت برای سلامتی منجر شود. در میان گروه های غذایی، هر غذا تا حدودی مواد مغذی متفاوتی دارد سیب و موز غنی از پتاسیم فراوانی هستند.حال آنکه مرکبات و طالبی دارای ویتامین سی هستند رژیم خود را از تمام گروههای غذایی تشکیل دهید و در هرگروه نیز انتخابهای خود را تغییر دهید
میانه رویاکثر مردم بیش از آنکه از کمبود مواد غذایی رنج ببرند،بیش از حد مورد نیاز از مواد غذایی استفاده می کنند و معمولاً غذای مصرفی آنها دارای کالری زیاد و چربی،کلسترول و سدیم بسیار بالا میباشد.میانه روی در مصرف این قبیل غذاها بخشی از یک رژیم غذایی متعادل است.بریدن و دور ریختن چربی قابل مشاهده نظیر دنبه گوشت،پوست مرغ و... آسان است.ولی حذف پربی نهفته در غذاها دشوار میباشد.غذاهایی از قبیل پیراشکی،کلوچه،کیک،گوشت سرخ کرده،سیب زمینی سرخ کرده،لازانیا و پیتزا ممکن است مقدار زیادی چربی داشته باشد. هرم مواد غذایی باز کردن کلید تغذیه موفقیت آمیز از طریق تعیین نیازهای تغذیه ای فرد بر مبنای سن و میزان فعالیت و و سپس ترجمه این نیازها به انتخاب های غذایی امکان پذیر است . هرم مواد غذایی میتواند به شما کمک کند تا غذاهای را بر گزینید که به تعادل ، تنوع و میانه روی برسید . در قاعده این هرم غلات و حبوبات نظیر انواع نان ، برنج و ماکارونی قرار دارد . این مواد غذایی دارای مقادیر زیادی کربوهیدرات هستند و باید اساس و زیر مبنای رژیم غذایی شما را تشکیل دهند و بیش از سایر مواد غذایی از آنها استفاده کنید . میوه جات و سبزی جات لایه بعدی هرم را تشکیل می دهند. اغلب مردم به اندازه کافی از میوه و سبزی استفاده نمی کنند . بدین ترتیب از مواد مغذی موجود در این غذاها محروم می شوند . فرآورده های گوشتی و لبنی لایه بعدی را تشکیل می دهند . این غذاها اغلب منشاء حیوانی دارند. از آنجا که این مواد غذایی دارای چربی زیادی هستند سعی کنید از انواع کم چرب ( مثل شیر کم چرب ، گوشت لخم و...) استفاده نمایید. در رأس هرم چربی ها ، شیرینی جات و انواع روغن قرار دارند. غذاهایی نظیر سس سالاد ،پنیر خامه ای،کره،مارگارین،شربت،شیرینی دارای کالری زیادی هستند و ویتامین و مواد معدنی آنها کم است. حتی الامکان کمتر از این غذاها استفاده کنید .
راه های فیزیولوژی و بیوشیمیایی
ید که یک ماده معدنی کوچک است، قسمتی از هورمونهای تیروئید (T4, T3) را تشکیل میدهد. هورمونهای تیروئید عمده تاثیر خود را از راه تنظیم سنتز پروتئین اعمال میکنند. هورمونهای تیروئیدی بر ترشح تیروتروپین هیپوفیز اثرات انرژیزایی،قلبی عروقی، سوخت و ساز و مهاری دارند. در برخی از مناطق ایران و بویژه مناطق محروم نیز کمبود یُد به اثبات رسیده و لذا برنامه کشوری نمک یُددار، اجرا میشود.
ید موجود در غذا به راحتی جذب میشود و به شکل "یدید" در گردش خون وجود دارد: 95% ید معدنی و 5% یدید. شکل معدنی آن بیشتر در هورمون تیروئید وجود دارد. قسمت اعظم T3 و T4 به وسیله پیوند شدن با پروتئین حامل, منتقل میشوند.
فقط حدود 03/0 درصد از کل تیروکسین پلاسما به حالت آزاد است. گلوبولین متصل شونده به تیروکسین مهمترین حامل هورمونهای تیروئید است. قسمتی از آن نیز به تیروکسین اتصال دارد.
ید در غذه تیروئید در چند مرحله شامل جذب یون یدید و ترشح T3 و T4 در خون, متابولیزه میشود. T4 در بافتهای محیطی به T3 تبدیل میشود. کبد مهمترین محل تجزیه هورمونهای تیروئید است. در انسان حدود 20% تا 40% در مدفوع دفع میشود. تیروکسین به آرامی و با نیمه عمر 6 تا 7 روز از بدن دفع میشود. دریافت و دفع ید در سطح تعادل حفظ میشود.
RDA و تداخلات مواد مغذی
نیاز ید روزانه برای بزرگسالان 1 تا 2 میکروگرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. مواد گواترزای طبیعی در بعضی از غذاها (مثل کلم, کاساوا و خردل) ممکن است در برخی مناطق موجب گواتر شود.
غذاها و جلبکهای دریایی بهترین منابع ید هستند. میزان ید محصولات گیاهی پایین است. ید موجود در لبنیات و تخم مرغ بسته به نحوه تغذیه حیوانات متفاوت است. بسته به نحوه تهیه نان, این محصول نیز میتواند منبع ید باشد. استفاده از نمک ید دار در آمریکا مهمترین منابع تامین ید است. در هر گرم نمک ید دار 76 میکروگرم ید وجود دارد.
متوسط دفع کلیوی ید در انسان سالم حدود 150 میکروگرم در روز است. ید متصل به پروتئین سرم (4 تا 8 میکروگرم در دسی لیتر) است. آزمایش عملکرد تیروئید, نشان دهنده اختلالات تیروئیدی است. سطح TSH سرم (تیروتروپین) بالاتر از 6 میکرویونیت به ازای میلی لیتر نشان دهنده هیپوتیروئیدی است (در حالت طبیعی کمتر از 6 میکرو واحد در میلی لیتر).
علائم, نشانه ها و درمان کمبود ید
کمبود ید, علّت شایع گواتر آندمیک و عامل کرتینیسم در کودکان است. به طور کلی در جهان 7/5 میلیون نفر به کرتینیسم مبتلا هستند. این کودکان دارای قد کوتاه, عقب ماندگی ذهنی با عدم فعالیت, صورت بی ریخت, دماغ پهن و زبان بزرگ هستند. موفقیت در درمان مستلزم تشخیص قبل از ظهور علائم است. در بزرگسالان کاهش دسترسی به ید جهت سنتز هورمون تیروئید موجب بزرگ شدن غده تیروئید به صورت جبرانی میشود. در آمریکا به خاطر مصرف نمکهای ید دار, بزرگ شدن غده تیروئید ناشی از کمبود ید شایع نیست. برای درمان هیپوتیروئیدیسم و گواتر ساده, از فرآورده های هورمون تیروئید استفاده میشود. کمبود ید باید قبل از بارداری اصلاح شود تا از ضایعات مغزی جنین جلوگیری شود.
راه های فیزیولوژی و بیوشیمیایی
آهن به دلیل حضور در تمام سلولها در تعدادی از واکنشهای بیوشیمیایی کلیدی شرکت میکند. آهن در ترکیبات مسئول انتقال اکسیژن, آنزیمهای مسئول انتقال الکترون و آنزیمهای فعال کننده اکسیژن وجود دارد. یک مرد بالغ 70 کیلوگرمی حدود mg 2500 آهن در هموگلوبین خون, mg 1000-500 آهن به صورت ذخیره به شکلهای فریتین و هموسیدرین و عمدتاً در کبد, طحال و مغز استخوان دارد. یک زن بالغ حدود mg1500 آهن در گردش و مقدار پایین تری که به ندرت بیشتر از mg500 است, به صورت ذخیره دارد.
مراحل جذب آهن به خوبی شناخته نشده است. آهن عمدتاً در دئودنوم و به مقدار کمتری در سایر قسمتهای فوقانی روده کوچک جذب میشود. جذب آهن غیرآلی (غیرهم) پایین است (کمتر از 10%) ولی آهن هم (از هموگلوبین و میوگلوبین رژیم غذایی) بیشتر جذب میشود (10 تا 20 درصد). در کل, مقدار جذب آهن فرد سالم, حدود 10% و در افراد دچار فقر آهن 20-10 درصد است. اسید اسکوربیک و گوشت, جذب آهن غیر هم را تسهیل میکند (جذب طبیعی حدود mg/day1 در مردان و mg/day5/1 در زنان است) .جذب در شرایط کمبود آهن, هنگام کاهش ذخیره آهن و هنگامی که خونسازی افزایش مییابد, بالا میرود. برخی گیاهان که حاوی اگزالات, فیتات, فیبر و تانن هستند, میتوانند جذب آهن غیر هم را کاهش دهند. قندهای احیا کننده, اسید اسکوربیک و هم جذب آهن غیر هم را افزایش میدهند. آنتروپاتی ناشی از عدم تحمّل گلوتن یا آکلوریدری, جذب آهن غیر هم را از رژیم غذایی کاهش میدهند. آنتی اسیدها که با غذا مصرف میشوند ممکن است جذب آهن را کاهش دهند.
در واقع تمام آهن موجود در گلبولهای قرمز, در حفظ و در تشکیل سلولهای جدید, دوباره استفاده میشود. آهن در پلاسما به وسیله ترانسفرین انتقال مییابد و به صورت فریتین و هموسیدرین ذخیره میشود. بیش از 30% وزن این پروتئین حاوی آهن است. هموسیدرین معرف افزایش مولکولهای فریتین است. به غیر از دفع آهن در دوره قاعدگی زنان, دفع روزانه آهن از پوست, مو, عرق, مخاط روده ای و ادرار به حدود mg/day9/0 در بالغین میرسد. دفع خون قاعدگی در حدود ml60 در ماه است که برابر دفع mg/day 5/0 آهن است.
RDA و تداخلات مواد مغذی
نیاز به آهن با رشد و دفع فیزیولوژیک آن, متناسب است. مردان حدود mg/day 1 و زنان در سن قاعدگی mg/day 5/1 آهن نیاز دارند. زنان یائسه نیازی در حد مردان دارند. نیاز به آهن در کودکان و در طول سه ماهه دوم و سوم بارداری افزایش مییابد. دریافت آهن در شیرخواران معمولاً به دلیل پایین بودن آهن شیر و محدود بودن ذخایر آهن در هنگام تولد, ناکافی است. این مسئله با دادن غلات غنی شده با آهن در 4 تا 6 ماهگی اصلاح میشود.
غذاهای دارای آهن بالا عبارتند از: دل و جگر, جوانه گندم, زرده تخم مرغ, میوه ها و بعضی دانه های خشک شده. مقادیر کمتری در گوشت قرمز, ماهی, ماکیان, اغلب غلات و سبزیهای برگ سبز وجود دارد. شیر, لبنیات و بیشتر سبزیهای ریشه ای و غده ای حاوی آهن کمی هستند.
اندازه گیریهای هماتوکریت و هموگلوبین برای تشخیص کمخونی به کار میرود, اما آزمایشات بیشتری جهت اثبات کمبود آهن نیاز است. برای رسیدن به این هدف, اندازه گیری فریتین سرم مفید است. تقریباً 1 میکروگرم در لیتر فریتین معادل mg8 ذخیره آهن است. بنابراین, فریتین پایین سرم با کاهش ذخیره آهن همراه است. اما عواملی مثل عفونت, بدخیمی و بیمایهای التهابی ممکن است سبب افزایش کاذب فریتین سرم شوند. یافته های آزمایشگاهی نشان میدهد که در فقر آهن, کاهش آهن سرم با افزایش ترانسفرین و کاهش درصد اشباع TIBC همراه است. ریخت شناسی نمونه خون محیطی و رنگ آمیزی مغز استخوان نیز مفید است.
علائم و نشانه ها و درمان کمبود آهن
کمبود آهن یکی از شایع ترین کمبودهای تغذیه ای در جهان است که موجب خستگی, رنگ پریدگی, افزایش ضربان قلب, تنگی نفس, احساس سوزش زبان, از بین رفتن پرزهای چشایی, کمخونی هیپوکرومیک میکروسیتیک میشود. خستگی و اختلال عملکرد شناختی و هوشیاری ممکن است در مراحل اوّلیه کمبود آهن و پیش از وقوع کمخونی اتفاق بیفتد. در ایران نیز بدلیل شیوع بالای کمخونی ناشی از فقر آهن، برنامه های مختلفی مانند مکملیاری مادران باردار و شیرخواران، غنی سازی آرد و برخی دیگر از مواد غذایی، اطلاعرسانی در سطح عموم و تغذیه رایگان در مدارس اجرا شده است.
درمان با مکملهای درمانی حاوی فراورده های آهن جهت درمان کمبود آهن توصیه میشود. سولفات آهن خوراکی درمان انتخابی کمبود آهن است. تجویز این ترکیب به مدت 6 ماه یا بیشتر برای جایگزینی ذخیره مغز استخوان لازم است. بعضی از بیماران ممکن است در اثر مصرف مکمّل آهن, دچار عوارض گوارشی شوند که لازم است دوز اوّلیه کاهش و مقدار آن به تدریج افزایش یابد. در بعضی موارد, گلوکونات آهن به جای سولفات آهن استفاده میشود. تغییر رژیم غذایی روزانه باید شامل غذاهای حاوی آهن زیاد و ویتامین C جهت افزایش جذب آهن باشد. کمبود آهن بیشتر در شیرخواران, زنان باردار و در سنین باروری رخ میدهد. هنگامی که کمبود آهن در مرد یا زن یائسه اتفاق میافتد, باید به دنبال خونریزی به عنوان علّت احتمالی بروز کمخونی باشیم. زیرا خونریزی مزمن منجر به دفع آهن و سرانجام کمخونی فقر آهن میشود.
<{LinkBox}> {LinkBox}> | ||